Anayasamızın ne olduğunu, müsaade ederseniz anlatayım. Baylar, ulusal tarihimizde ilk kez görülen, ilk kez olan bu yolda bir hareketi Erzurum Kongresini yapmakla göstermiş olduk. Gerçekten, ülkemizin bazı insanları güvendikleri delegelerini orada topladı. Orada toplanan bu delegelerin ilk düşündüğü şey şu oldu: “Her halde” dediler, “bizim ulusumuzun bir gücü vardır. Bu işlemiyor, etkisiz durumdadır.. Bunu etkin bir hale getirmek gerekir. Belki ancak böylece egemenliğimizi elde edebiliriz.” Erzurum Kongresi bildirisini inceleyecek olursanız, orada ulusun ilke olarak bu dediklerimi saptayıp ilan ettiğini görürsünüz. Sivas Kongresi, aynı ilkeye, aynı inana dayanarak bütün halkın adına aynı biçimi kabul etmiş; o da, ulusal güçlerin etken olmasını ve ulusal iradenin egemenliğini istemiştir. Fakat demin açıkladığım gibi, bu kitap (Kanun-i Esasi’yi göstererek) bu tutumun simgesi olamaz. Gerçekten, bu kitabın son işlevi, halifelik ve padişahlık katına ulaşmış olan kişinin, en büyük düşmanlarla el birliği ederek, milletvekillerini dağıtmasıyla son bulmuştur. Ve bunun üzerine ulusumuz, çocukcasına aldatmaktan başka bir şey olmayan bu hareketi artık yinelemeye tövbe etmiştir. Ve bu kez gerçekten ulusal güçleri etkin bir duruma getirmek ve ulusal iradeyi egemen kılmak üzere yüce kurulunuzu buraya göndermiş, bugünkü hükümet biçimini kararlaştırarak saptamış ve bugünkü çalışma biçimini belirtmiştir.
Aralık 1921, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt I